Những năm cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 là thời kỳ suy vong của chế độ phong kiến, thời đại mới manh nha và cũng là thời kỳ đặc biệt của ngành làm ấm trà Tử Sa. Vào những năm Dân quốc trước tiên ở Trung Quốc, rộ lên phong trào sưu tập đồ sứ cổ, con người từ tư phương tranh nhau mua vét, thủ giữ làm của riêng, khác biệt là những ấm trà cao cấpTử Sa bởi vì các nghệ nhân tên tuổi ở vào nhì triều Minh – Thanh chế tạo. Nguồn hàng từ giới mua sắm cổ ngoạn ngày càng riêng lẻ, nảy sinh việc làm giả ấm Tử Sa tràn lan tới không còn kiểm chứng nổi.
Ấm của Thời Đại Bân, đời Minh
Tại các thị thành mà ngành thương mại phát triển mạnh lúc bấy giờ như Thượng Hải, Hàng Châu và Thiên Tân, sinh ra rất nhiều cửa hàng kinh doanh ấm Tử Sa, họ lùng kiếm thuê mướn các nghệ nhân tay nghề xuất nhan sắc của Nghi Hưng chế tác, sản xuất ấm Tử Sa chất lượng cao cho thương hiệu của mình. Những tác phẩm này làm ra để bán cho những người sành uống trà, bởi lúc đó việc giao thương rộng mở, bình thường nhiều loại trà ngon nổi danh và đắt tiền. Chính vào thời điểm này, loại ấm Zhuni dáng nhỏ xíu rất được ưa chuộng, bởi vì hương trà không bị phân tán, mùi vị đậm đặc, lại ít hao trà.
Thượng Hải là nơi quy tụ ngành thương mại và các xí nghiệp tứ bạn dạng thời kỳ đầu ở Trung Quốc, cũng là nơi giao hội giới chính trị, thương gia và văn nghệ sĩ – những người không những sành uống trà, mà còn đề cao việc uống trà như một nghệ thuật. Những thương lái Tử Sa phát sinh ra rằng, làm nhái kiểu ấm của các nghệ nhân danh tiếng thời trước sẽ thu nguồn lợi mập hơn rất nhiều, và Thượng Hải phồn hoa chính là mảnh đất phì nhiêu cho thị trường ấm giả cổ, từ hoạt động tí hon lẻ dần trở thành qui mô vào những năm 1920-1930.
Ấm của Từ Hữu Tuyền (Minh)
hiện thời, loại ấm Tử Sa giả cổ này có thể bắt gặp gỡ tại nhiều nơi ở Trung Quốc, một số được các nhà sưu tập bí mật cất giữ, một số khác thậm chí được xem như thành quả thật trưng bày trong các nhà bảo tàng, thẩm định sự thực giả của chúng là một việc cực kì khó khăn. Một tiết lộ từ trong giới cho biết, hồ hết các nghệ nhân Tử Sa hàng đầu của Nghi Hưng đều có tham dự làm ấm giả cổ tại Thượng Hải và nhiều thành phố khác. Các nghệ nhân này bởi sinh kế mà mô phỏng tác phẩm đời trước, nhưng họ không phải là con người được lợi nhất, thu nhập chỉ phụ thuộc lương tháng nhất mực, thậm chí họ cũng không biết giá bán thành quả bởi vì mình làm ra. Xét về chuyên môn, họ chỉ được cái lợi là thời cơ thử thách tay nghề, được tiếp cận học hỏi những thành phầm ưu tú của thời xưa. Nghệ nhân Cố Cảnh Chu (1915-1996) là bậc Đại sư Tử sa ở Nghi Hưng, mặc dù không muốn nhắc lại chuyện cũ, nhưng ông thừa nhận việc mô phỏng, làm giả thành quả của Trần Minh Viễn và Thiệu Đại hanh khô đã giúp tay nghề, kỹ thuật tạo ấm của mình được nâng cao rất nhiều.
Ấm của Huệ Mạnh Thần (đời Minh)
Ấm Hụê Mạnh Thần (đời Thanh - Hụê Mạnh Thần sống qua nhì triều đại Minh, Thanh)
Ngoài Cố Cảnh Chu, đội ngũ những cá nhân tham gia làm ấm giả cổ là cả một danh sách dài, gồm những tăm tiếng bự của Nghi Hưng, trong đó khác lạ nổi cộm gia đình của nghệ nhân Tưởng Dung (1919-2008) từng ba đời làm ấm giả cổ: Ông nội của bà Tưởng Dung là Tưởng Tường Nguyên (1868-1941) từng làm ấm giả cổ của Trần Minh Viễn đời Thanh, theo đặt hàng của khách mà không có nguyên mẫu, ông đã tự mình xây dựng các kiểu ấm “Tứ Phương Kiều Đỉnh”, “Lục Phương Xuyết Cầu” và “Tứ Phương Nga Đản Hồ” rồi khắc dấu lạc khoản bằng hai chữ triện “Minh Viễn”. Đến đời con ông là Tưởng Ngạn Đình (1894-1943) còn đi xa hơn thân phụ mình, khi nhận làm ấm giả cổ ký lạc khoản Thời Đại Bân, Từ Hữu Tuyền (đời Minh), Trần Minh Viễn (Thanh) cho nhì nhà kinh doanh cổ ngoạn Thang Lâm Trạch và Lang Ngọc Thư (Lang Thị Nghệ Uyển) ở Thượng Hải. Nữ nghệ nhân Tưởng Dung kêu Tưởng Ngạn Đình bằng chưng, năm 1940 bởi vì kinh tế gian khổ, bà theo con người chưng đến Thượng Hải làm ấm Tử Sa giả cổ, sở trường các loại “Ấm Hoa”, các loại khí cụ văn phòng tư bảo mô phỏng dạng hình động thực vật và chỉ đóng dấu triện giả “Trần Minh Viễn”.
Ấm Trần Minh Viễn (đời Thanh)
Các nghệ nhân Bùi Thạch Dân (1892-1979), Vương Dần Xuân (1897-1977), Trần quang quẻ Minh, Diệp Đắc Hỷ, Giang Án Khanh... Của Nghi Hưng đều có dự phần làm ấm Tử Sa giả cổ tại Thượng Hải những năm đầu thế kỷ 20.
Các chuyên gia Tử Sa khẳng định, ấm Tử Sa là loại vật dụng dùng hàng ngày, dễ vỡ, cho nên trải qua thời gian, chiến tranh, nạn chảy máu cổ vật... Thành phầm thật của người xưa không còn nhiều, những chiếc ấm được cho là làm ra từ khoảng giữa đời Thanh trở về trước mà chúng ta nhìn thấy bây giờ, đều là sản phẩm của thời kỳ đặc biệt này.
Trên đây chỉ mới nói một phần của góc tạ thế việc làm giả ấm Tử Sa đáp ứng giới sưu tầm cổ ngoạn, những tay chơi có máu mặt, Trong khi thị trường buôn bán ấm Tử Sa trong dân gian thì không biết đường đâu mà lần.
Riêng tại thị trường Việt Nam, việc buôn bán đồ sứ và ấm Tử Sa giả cổ những năm cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 cũng không kém phần náo nhiệt, lôi cuốn nhiều doanh gia người Việt và cá nhân Hoa dự phần. Bởi tác động đồ sứ ký kiểu của nhị triều Lê – Nguyễn, những bộ đồ trà xinh xắn vẽ men lam hoàn hảo, nhiều gia đình phong lưu hoặc các chành, vựa đã đặt các doanh nhân đường dài làm những bộ đồ trà, trong đó có ấm Tử Sa (thường gọi là Chu sa). Cũng như mặt hàng đồ sứ, cá nhân đặt hàng chỉ cần đưa hàng mẫu (gọi là kiểu) và thỏa thuận giá cả là ít lâu sau sẽ nhận được hàng, thời đó các loại trà ngon rất đắt tiền, loại ấm Chu sa dáng ốm dành cho độc ẩm được dùng bình thường, thành ra ấm Mạnh Thần, Thế Đức và Lưu Bội biến thành mặt hàng bán chạy, tới độ các doanh gia không chờ khách đặt hàng, tự đặt lò làm các kiểu ấm trên đem sang bán.
Lạc khoản "Thế Đức Đường" trên đồ sứ (đồ kiểu) đầu thế kỷ 20
hiện giờ chúng ta có thể tìm thấy ở các shop bán đồ xưa (như phố Lê Công Kiều, Q.1, TP.HCM) loại ấm Tử Sa, hình trái quýt lột vỏ để lộ các múi, cùng kiểu dáng và kích cỡ nhưng dưới đáy ấm khi khắc hiệu Thế Đức, lúc lại là Mạnh Thần, điều đó cho thấy thành quả chỉ bởi một lò làm ra, thậm chí loại cao cấp hơn như ấm Mạnh tuyệt diệu đề 6 chữ “Kinh Khê Huệ Mạnh Thần chế”, hoặc ấm có khắc dấu triện Lưu Bội cũng là tác phẩm giả cổ những năm đầu thế kỷ 20.
Ấm Chu sa Lưu Bội (thế kỷ 20)
Lời thật mất lòng, cá nhân sưu tầm ai cũng kì vọng món mình kiếm được là hàng “xịn”, chánh hiệu. Nói vậy thì trên cõi trần này không có chiếc ấm Tử Sa nào là hàng thật? Không phải vậy, là có đấy, nhưng chưa đến lượt bạn và tôi làm chủ. Thật ra thì việc có được những chiếc ấm làm vào đầu thế kỷ 20, xem như bạn cũng đã trúng số (tuy không phải độc đắc) bởi vì có món đồ trăm tuổi, có thể im tâm dùng, bởi ít ra nó chỉ giả ở biệt hiệu, tác giả; còn lại thì chất liệu, tay nghề nghệ nhân là thật. Nếu bạn biết rằng những chiếc ấm Tử Sa mới làm những năm gần đây, nhìn hình thức tinh vi, hào nhoáng, nhưng không đáng gọi là Tử Sa, do kể từ 1.5.2007, nhằm bảo vệ nguồn khoáng sản đất Tử Sa, chính phủ Trung Quốc cấm khai khẩn khoáng sản đất Tử Sa trong khu vực Nghi Hưng, trên thị trường thiếu hụt nguyên liệu nghiêm trọng, hiện nay không ít công trình nghệ thuật Tử Sa có màu sắc đẹp rất thích mắt, nhưng đều được làm bằng loại đất sét thường, pha thêm nguyên liệu công nghiệp (bột thủy tinh và chất sắt) và phẩm màu.
Ấm Lưu Bội sinh sản năm 2006 tại Sơn Đông
Phong trào chơi ấm Tử Sa tại Việt Nam chỉ mới rộ lên những năm gần đây, bắt nguồn từ những chuyến đi du lịch Tô Châu – Hàng Châu – Thượng Hải và Bắc Kinh. Những lần tham quan các cơ sở sản xuất ấm Tử Sa ở Tô Châu và Vô Tích (V.N chưa có tour đi Nghi Hưng) khiến du khách mở rộng tầm mắt, nghe biết nhiều giai thoại, sinh hiếu kỳ rồi mến mộ. Thêm các doanh gia đồ gốm sứ Giang Tây, còn mang theo bán cả ấm Tử Sa giả cổ, tại Hà Nội có nhiều shop bán ấm Tử Sa và tại TP.HCM, một cửa hàng nằm trên đường Nhật Tảo mỗi tháng còn nhập về cả kiện hàng mới, bán cho cá nhân uống trà và cả giới sưu tầm.
Ấm Mạnh Thần sinh sản năm 2007
Đối với một chiếc ấm Tử Sa đang cầm trên tay, nếu bạn cho nó là cổ, đem hỏi cá nhân khác thì khó có con người dám định tuổi, do con dấu lạc khoản không nói lên điều gì. Vậy thì bạn hãy căn cứ vào một số điểm sau đây để tự mình đánh giá sản phẩm:
1. Căn cứ vào đặc điểm phong cách thời đại, niên đại
đẳng cấp nghệ thuật là một trong những nguyên tố quan yếu nhất trong việc giám định thành quả. Đẳng cấp của một công trình chẳng thể nào vượt quá thời đại sản sinh ra nó, tác phẩm của nghệ nhân cũng chẳng thể thoát ly khỏi thời đại mà nghệ nhân đó sinh sống. Bằng kinh nghiệm và kiến thức, người chơi có thể xem xét về đặc điểm công nghệ, vật liệu, công cụ chế tác và qui định trang trí để thẩm định. Những tác phẩm không cùng thời đại thì sẽ có đặc điểm thời đại khác biệt, nghệ nhân không cùng thời đại thì đặc điểm công nghệ và tay nghề thủ công sẽ làm ra những công trình khác biệt.
2. Nguyên liệu Tử sa từ hạt thô sang nhuyễn mịn
Đất Tử sa dùng làm ấm ban đầu là hạt béo, thô chuyển dần sang bé mịn, căn do là bởi vì sự đặc biệt về khí cụ làm ra nó. Thời kỳ đầu (đời Minh) nghệ nhân dùng chày giã đất, đến giữa đời Thanh chuyển sang xay bằng cối đá và rốt cục là dùng máy xay chạy điện, do vậy thân ấm Tử Sa từ giữa đời Thanh trở về trước da có hạt như da trái bưởi, nhìn kỹ các hạt đất kết dính không đều nhau, càng về sau càng nhuyễn dần, cho tới trơn tru bóng như bây giờ.
3. Vết nối bên trong thân ấm
Vào thời kỳ đầu (đời Minh), việc chế tác ấm Tử Sa bắt chước hoàn toàn theo công nghệ chế tạo gốm sứ, thân ấm làm 2 phần ghép nối lại với nhau trước khi cho vào lò nung. Dùng tay sờ có thể phát hiện vết nối này.
4. Khoét lỗ gắn vòi và quai
Ấm Tử Sa làm vào đời Minh đều có dấu dao khoét vào thân ấm để gắn vòi và quai, sau đó được chà láng lại, nhìn kỹ vẫn phát hiện dấu sần sùi.
5. Dính men và tì vết
Trước đời Minh Vạn Lịch, ấm Tử Sa được cho vào lò nung chung với đồ gốm, vì vậy trên da ấm thường có lấm chấm vết men gốm bay dính.
6. Lỗ vòi
Vào đời Minh đến giữa đời Thanh, lỗ chảy của vòi luôn là lỗ đơn, sau đó mới chuyển dần sang nhiều lỗ, nhưng đều là số lẻ: 3 lỗ, 5 lỗ, 7 lỗ và 9 lỗ. Đến thập niên 1970,do tác động loại ấm trà của Nhật bản, ấm Tử Sa mới hiện ra bán cầu nhiều lỗ để ngăn trà làm nghẹt vòi.
Ngoài 6 điểm cơ bản trên, còn một nguyên tố thẩm định rất quan trọng, là xét về đẳng cấp ghi niên hiệu, thư pháp, vẽ tranh, nhưng phần này rất dài, sẽ viết trong một bài khác.
Lạc khoản được nhà buôn đặt các lò khắc trên ấm Tử Sa những năm đầu thế kỷ 20: Xuân Thủy Đường, Thế Đức Đường, hưng vượng Đức Đường, Thanh Đức Đường. Ngoại giả còn nhiều "Đường" khác, như: Tuyên Đức Đường, Chân Đức Đường...
Trước một môn chơi còn mới mẻ và nhiêu khê như vậy thật không khỏi khiến mọi cá nhân thoái chí, nhưng bây giờ vẫn có nhiều con người sưu tầm ấm Tử Sa. Chơi là để ngắm nhìn vui lòng, có đề tài bàn bạc với bạn hữu và nhất là tạo cơ hội cho mình nghiên cứu, học hỏi thêm.
xung quanh chiếc ấm "Thụ Anh" của Cung Xuân (đời Minh)
Ấm "Thụ Anh" của Cung Xuân
Năm 1928, Ông Trữ Nam Cường, một danh sĩ Nghi Hưng mua được chiếc ấm Tử Sa dáng vẻ rất cổ xưa tại Thọ Châu. Màu nhan sắc của chiếc ấm cũ kỹ, thân ấm bầu tròn không theo qui tắc, bế mặt nhấp nhô trông như vỏ cây khô, đầy những nếp nhăn, dưới quai ấm khắc nhì chữ “Cung Xuân”, dưới nắp ấm hình cuống dưa có dấu ấn đề “Ngọc Lân”. Trữ Nam Cường mừng cuống tuyệt đỉnh, sau khi tò mò, nhờ giám định và chứng minh tưởng rằng chiếc ấm này là nguyên tác của Cung Xuân (Minh), nắp ấm bị bể được Huỳnh Ngọc Lân (Thanh) phối sau.
Chuyện này khi được lên tiếng đã gây chấn động giới chơi cổ ngoạn vào thời đó. Hoạ sĩ lừng danh Huỳnh Binh Hồng khi trải nghiệm chiếc ấm này đã chỉ ra rằng: “Chiếc ấm làm dựa theo dạng hình bướu cây ngân hạnh, nhưng Huỳnh Ngọc Lân đã phối nhằm chiếc nắp hình cuống dưa”.
Chiếc ấm giả Cung Xuân của Huỳnh Ngọc Lân làm vào đời Thanh
Thế là Trữ Nam Cường nhờ danh thủ Tử Sa nức tiếng của Nghi Hưng lúc bấy giờ là Bùi Thạch Dân phối một chiếc nắp khác hình bướu cây và khắc chữ trên đường viền nắp ấm: “Người làm ấm Cung Xuân, con người phối nắp nhầm Huỳnh Ngọc Lân, 500 năm sau Huỳnh Binh Hồng phát hiện, người làm cái nắp mới là Thạch Dân, con người đề chữ là Trĩ Quân”. “Trĩ Quân” là ông Phan Trĩ Lượng (1881-1942), một thư họa gia cận đại nức danh của Nghi Hưng.
Gần trăm năm nay, sự thực giả của chiếc ấm Cung Xuân này luôn là đề tài tranh cãi từ Á sang Âu, tuy rằng hiện nay giới Tử Sa đều công nhận chiếc ấm là thành quả hiệp tác của học giả Ngô Đại Trừng cuối đời nhà Thanh và nghệ nhân Tử sa Huỳnh Ngọc Lân, nhưng vẫn có cá nhân còn tỏ ý nghi vấn, cho thấy sức tác động của nó to biết bao.
Nguồn: http://khaytrataytang.com/
0 nhận xét:
Đăng nhận xét